To briefing ήταν σύντομο… «Θα στείλεις μια άποψη για το ιστιοπλοϊκό τοπίο;» Και εξίσου λακωνική ήταν η θετική απάντηση. Από τον Θάνο Ανδρόνικο*
Βέβαια, σε πρώτη ανάγνωση η απάντηση είναι εύκολη και ενδεχομένως τετριμμένη. Είναι εύκολο να κατηγορήσουμε τους ομίλους για τις διοργανώσεις, την εθνική αρχή για την έλλειψη προδιαγραφών για τις διοργανώσεις αυτές, τις σχολές για το επίπεδο της εκπαίδευσης, την κρίση για την έλλειψη αγωνιστικών σκαφών κοκ…
Είναι εξίσου εύκολο να αναλύσουμε τα δεδομένα και να μιλήσουμε για αριθμούς σκαφών, δυναμική ομίλων και να κάνουμε τα σχετικά γραφήματα. Ακόμα πιο εύκολο είναι ως σύγχρονη Κασσάνδρα να προβλέπει κανείς το ζοφερό και ανηλεές μέλλον του ιστιοπλοϊκού τοπίου ή ως μοντέρνος Βελλερεφόντης να υπόσχεται ότι θα εξαλείψει τις Χίμαιρες του χώρου. Είναι τόσο εύκολο που απλά δεν πρόκειται να το κάνω. Διότι το να αναφέρεται κανείς στο ιστιοπλοϊκό τοπίο, με τους αγώνες τα events, challenges, regattas ή όπως θέλετε να τα βαφτίσουμε είναι σαν να κοιτάει, με γυρισμένη την πλάτη στη θάλασσα, μια παραλία που σε λίγα δευτερόλεπτα πρόκειται να την χτυπήσει ένα tsounami.
To tsounami αυτό στην συγκεκριμένη περίπτωση ίσως να υποθέσατε ότι είναι η οικονομική κρίση, η οποία τα τελευταία χρόνια σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά της. Η αλήθεια είναι ότι ενδεχομένως, ένα μέρος του να είναι και αυτή, αλλά το κύριό του μέρος είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής, όπως τη βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της καλπάζουσας ανάπτυξης της τεχνολογίας. Από εκεί νομίζω ότι θα πρέπει να ξεκινήσουμε να εστιάζουμε στο πρόβλημα.
Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής του μέσου σύγχρονου ανθρώπου είναι τόσο σημαντικές και τόσο καθοριστικές που δεν προλαβαίνει καν να τις συνειδητοποιήσει ούτε προφανώς να τις αφομοιώσει. Πόσο μάλλον, όταν αφορά ένα ολόκληρο χώρο, ο οποίος στην πλειοψηφία του δεν είναι καν επαγγελματικός. Το αναφέρω δε αυτό, διότι στην επαγγελματική αρένα, η συνειδητοποίηση των αλλαγών του τοπίου είναι θέμα επιβίωσης και άρα η παρατήρηση οφείλει να είναι πιο οξυδερκής.
Hommo Aquaticus Vs Hommo Connecticus Interneticus
Το ερώτημα λοιπόν γίνεται πολύ πιο βασικό. Αντί να αναρωτιόμαστε με ποιον τρόπο θα αναβιώσουμε τους αγώνες ιστιοπλοΐας ανοικτής θάλασσας θα πρέπει να θέσουμε εξ’ αρχής θεμελιώδη ερωτήματα: Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος της θάλασσας για τον σύγχρονο άνθρωπο; Εδώ επιβάλλεται να κάνουμε μια παρένθεση και να τονίσουμε ότι με τον όρο «σύγχρονο άνθρωπο» δεν αναφέρομαι καν στην δική μου γενιά, που κοντεύει να ολοκληρώσει το πρώτο μισό του αιώνα παρουσίας στον όμορφο και όχι μάταιο τούτο κόσμο, και είμαστε κάτοχοι smartphone, tablet, pcκαι laptop ενώ έχουμε κάποιο λογαριασμό facebook, twitter και Instagram. Διότι όσο και εάν δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε τεχνολογικά είμαστε δεινόσαυροι… Ως «σύγχρονο άνθρωπο» θεωρώ τον hommo connecticus αυτόν ο οποίος έχει μεταπηδήσει από τη βιόσφαιρα σε ένα νέο ψηφιακό οικοσύστημα τύπου Matrix ή και αντίστροφα. Διότι αυτή η μεταπήδηση του ψηφιακού στη βιόσφαιρα έχει πλέον συντελεστεί με σημαντικότερο εκφραστή το Pokemongo. Για να μην παρεξηγούμε δεν θεωρώ σε καμία περίπτωση ότι τίθεται θέμα μαλθακότητας των νέων σήμερα. Αντίθετα θεωρώ ότι πιθανότατα είναι πιο σκληραγωγημένοι από εμάς, καθώς καλούνται να ωριμάσουν γρηγορότερα και να ενηλικιωθούν και να επιβιώσουν επαγγελματικά και κοινωνικά σε ένα σαφώς πιο σκληρό περιβάλλον. Αναφέρομαι κυρίως στον σύγχρονο άνθρωπο σε επίπεδο επιλογών και ερεθισμάτων. Άρα, για να επαναθέσω το ερώτημά μου, ποια μπορεί να είναι η σχέση ενός παίκτη pokemon go και τη θάλασσας ή της ιστιοπλοΐας ανοικτής θάλασσας;
Η προσωπική μου άποψη, είναι ότι οι ερχόμενες γενιές κυοφορούν περισσότερους παίκτες του Pokemon go, παρά ιστιοπλόους ανοικτής θάλασσας, χωρίς αυτό να είναι καλό ή κακό, εκτός και εάν ως σημείο αναφοράς θέσουμε την ίδια την ιστιοπλοΐα. Ως εκ τούτου, η ιστιοπλοΐα και δει αυτή της ανοικτής θάλασσας είναι πολύ δύσκολο να γνωρίσει μια νέα πορεία ανάπτυξης. Η σχέση των νέων με τη θάλασσα πολύ δύσκολα θα είναι αυτή που εκφράζεται στην εισαγωγή του Μόμπι Ντικ του Herman Menville, ή στα Λόγια της Πλώρης του Καρκαβίτσα, ή στο Long Way του Bernard Moitessier πόσο μάλλον δε στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου. Οφείλω να είμαι δίκαιος και να πω ότι μεγαλώνοντας στα τριακόσια μέτρα από τη θάλασσα τη δεκαετία του ’70, όταν ακόμα δεν υπήρχαν τα video, ούτε τα videogames, εξόν ενός μηχανήματος “space invaders” στην πλατεία της Βούλας, όπου όποιος έπαιζε κινδύνευε να κακο χαρακτηριστεί, στην εποχή της μαυρόασπρης ΕΡΤ και της ΥΕΝΕΔ με το πρόγραμμα να ξεκινάει το απόγευμα και του ενός σταθερού τηλεφώνου που απαγορευόταν ρητά να χτυπήσει μετά τις οκτώ το απόγευμα, ήταν σαφώς πιο εύκολο να ακούσω το κάλεσμα της θάλασσας. Οι συχνότητες πλέον έχουν κατακλυστεί σε όλο το φάσμα, από το wifi στο 4G και τα πολλά κανάλια που η οχλοβοή τους δεν αφήνει πλέον χώρο σε τέτοια μαγικά καλέσματα.
Πραγματικότητα vs Ευσεβών Πόθων
Άρνηση των παραπάνω, ότι δηλαδή ο σύγχρονος τρόπος ζωής επηρεάζει καθοριστικά τη σχέση του ατόμου με τη θάλασσα, μπορεί να θεωρηθεί ως σχιζοφρενική ψύχωση, η οποία κατά τον Φρόυντ εκδηλώνεται με τη Σχάση του Εγώ. Πότε παρουσιάζεται αυτό το σύμπτωμα; Όταν στους κόλπους του “Εγώ” συνυπάρχουν δύο διαφορετικές ψυχικές τάσεις σε σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα όταν αυτή αντιτίθεται σε ενορμητικές απαιτήσεις. Από αυτές η μια λαμβάνει υπόψη της την πραγματικότητα, η δε άλλη την αρνείται και την αντικαθιστά με παράγωγα της επιθυμίας. Εάν λοιπόν με ψυχαναλυτική διάθεση επιχειρήσουμε μια προσέγγιση του θέματος, τότε δεν έχουμε παρά να δούμε τα δεδομένα. Η ενορμητική διάθεση εδώ είναι η ανάπτυξη της ιστιοπλοΐας ανοικτής θάλασσας και των αγώνων, η αναγωγή τους σε σημαντικά προβεβλημένα eventsκάτι βέβαια που ενδεχομένως να υποκρύπτει και σε λανθάνουσα φάση μια καταπιεσμένη αλλά και διακαή επιθυμία για αναγνώριση και αναγνωρισιμότητα μας (ως συμμετέχοντες ή πόσο μάλλον διακρινόμενοι σε αυτό το άθλημα). Με απλά λόγια, όσο σημαντικότερος είναι ο χώρος, τόσο σημαντικότερη μια διάκριση και κατ’ επέκταση τόσο σημαντικότεροι γινόμαστε και εμείς. Προφανώς, εάν (τονίζω το υποθετικό) υφίσταται κάτι τέτοιο εξερχόμαστε από τη σφαίρα του ανιδιοτελούς.
Στο σημείο αυτό λοιπόν θα πρέπει να θέσουμε άλλο ένα ερώτημα: Γιατί θα έπρεπε να αναπτυχθεί η ιστιοπλοΐα ανοικτής θάλασσας και οι σχετικοί αγώνες; Γνωρίζω ότι πολλοί θα συντρέξουν σε ιστορικούς λόγους, ενδεχομένως και σε κοινωνικούς. Εάν αγγίξουμε τους οικονομικούς τότε αλλάζει όλη η θεώρηση των παραπάνω και θα πρέπει να μιλήσουμε πλέον για business plan που σίγουρα είναι έξω από τα πλαίσια του κειμένου αυτού. Προσωπικά, δεν έχω απάντηση σε αυτό το ερώτημα γιατί δεν θέλω να επιχειρήσω την αναγωγή της προσωπικής αλήθειας που ακούει στο όνομα «θάλασσα» σε κάτι ευρύτερο ή γενικότερο.
Ιστιοπλοΐα VS Εξέλιξη
Στη συνέχεια θα πρέπει αναλογιστούμε το εξής. Εάν αποδεχτούμε ότι η εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου1 έχει όχι μόνο επιστημονικές αλλά και οντολογικές, (βλέπε φιλοσοφικές προεκτάσεις) τότε θα πρέπει βάσει αυτής να αναζητήσουμε το μέλλον του χώρου. Ας δούμε όμως ποια είναι τα βασικά στοιχεία της θεωρίας προσαρμοσμένα στο αντικείμενό μας.
• Η συνέχεια της επιβίωσης και διάδοσης ενός αθλήματος είναι ευθέως ανάλογη με τις δυνατότητες προσαρμογής του στις συνθήκες ζωής.
• Η συνεχής προσπάθεια προσαρμογής κάθε αθλήματος στις συνθήκες ζωής, πραγματοποιείται μέσα από έναν σκληρό ανταγωνισμό με τα άλλα αθλήματα / δραστηριότητες, πράγμα που συντελεί στην αλλαγή της μορφολογίας κάποιων αθλημάτων / δραστηριοτήτων, με την εμφάνιση νέων χαρακτηριστικών.
• Η αλλαγή της μορφολογίας κάποιων αθλημάτων / δραστηριοτήτων με την εμφάνιση νέων χαρακτηριστικών, στηρίζεται στην χρησιμότητα των χαρακτηριστικών που επιλέγονται ως καταλληλότερα.
Πρακτικά λοιπόν, ο Δαρβίνος1 μας λέει ότι για να επιβιώσει το άθλημά μας πρέπει να εξελιχθεί αντιδρώντας στα εξωτερικά ερεθίσματα, στο περιβάλλον. Η διαδικασία αυτή δεν έχει πρόσημο. Δεν είναι ούτε θετική ούτε αρνητική. Άρα, εάν ο αγώνας της Δίψας ή του Αρχιπελάγους έπαψε να υπάρχει σημαίνει ότι απλά δεν εκπλήρωσε τις παραπάνω προϋποθέσεις. Η νοσταλγία για τους αγώνες αυτούς είναι κατανοητή. Όμως οι αναβίωσή τους χωρίς να συντρέχουν οι προϋποθέσεις θα ήταν αδύνατη. Υπάρχει και η ανάποδη ανάγνωση για το παραπάνω παράδειγμα. Όσοι αγώνες δεν πληρούν τις εξελικτικές προϋποθέσεις θα εκλείψουν με μαθηματική ακρίβεια, ανεξάρτητα από τις δικές μας επιθυμίες. Να τονίσουμε σε αυτό το σημείο ότι η θεωρία αυτή εμπεριέχει και ενσωματώνει τοπικούς και γεωγραφικούς περιορισμούς. Ένα άθλημα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, μια δραστηριότητα μπορεί να εκλείψει σε μια περιοχή του κόσμου και να ανθεί σε μια άλλη καθώς η παγκοσμιοποίηση δεν έχει ικανή ισχύ να ανατρέψει αυτό το γεγονός. Από την άλλη καλό θα ήταν να μην εξωραΐζεται η εικόνα του τι συμβαίνει στο εξωτερικό, διότι και εκεί υπάρχουν σημαντικά προβλήματα.
Μια ακόμα αναγκαία διευκρίνιση για να αποφευχθούν τα λογικά σφάλματα, μια διευκρίνιση η οποία δρα υποστηρικτικά στην υποβολή του ερωτήματος της προηγούμενης ενότητας είναι ότι ενώ στη φύση ο πρωταρχικός σκοπός είναι η επιβίωση του έμβιου είδους, σε ότι αφορά στο άθλημα, ο πρωταρχικός σκοπός ΔΕΝ είναι και ΔΕΝ μπορεί να είναι η επιβίωση του αθλήματος αλλά η ικανοποίηση κάποιων εσωτερικών αναγκών των ανθρώπων που το ασκούν. Εάν αυτές οι ανάγκες εκλείψουν ή ικανοποιηθούν με άλλον τρόπο, τότε με έναν ντερμινιστικό αυτοματισμό το άθλημα ή η δραστηριότητα θα εκλείψει.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αγώνα που εξελίχθηκε μέσα στη διάρκεια των ετών δεν είναι άλλο από το America’s Cup. Ενώ συχνά έφτασε στο όριο της εξαφάνισης, υιοθετώντας νέα επίκτητα χαρακτηριστικά μπόρεσε να επιβιώσει. Δεν έχει κανείς παρά να κοιτάξει πίσω στην ιστορία και να δει πως αυτό το γεγονός το οποίο γεννήθηκε, ανδρώθηκε και ενδυναμώθηκε πάνω στο εθνικό φρόνημα και τον εγωισμό μιας μικρής ομάδας ιδιωτών μετατράπηκε σε μια αρένα τεχνολογικής ανάπτυξης και σε διεθνές πεδίο προβολής χορηγών. Ακόμα και η μετάβαση από τον NNYC Rule (1885-1887), στον Seawanhaka Rule (1889-1903), στον Universal Rule (1914-1937) που μας έδωσε τα πανέμορφα J Class, στον Twelve-Metre Rule (1956-1987) με τα ανεπανάληπτα 12άρια, στον IACC Rule (1992-2007) μέχρι τον AC 72 Rule το 2013 είναι μια διαδικασία εξέλιξης, η οποία πάντοτε λάμβανε υπόψη της τις αλλαγές στο περιβάλλον. Φανταστείτε τι θα είχε γίνει εάν κάποια στιγμή αποφασιζόταν να «παγώσουν» τον κανόνα σε μια στιγμή στο χρόνο. Η αφύσικη αυτή πράξη θα σήμανε το τέλος του αγώνα. Προσοχή όμως. Το ότι γίνονται αλλαγές δε σημαίνει αυτόματα ότι εξασφαλίζεται η επιβίωση, ιδιαίτερα από τη στιγμή που οι αλλαγές δεν προκύπτουν μέσα από μια διαδικασία φυσικής επιλογής, αλλά από αποφάσεις συγκεκριμένων ανθρώπων.
Αντίστοιχη ανάλυση θα μπορούσε να γίνει και για άλλους αγώνες όπως το Whitbread νυν Volvo Ocean Race Challenge. Προφανώς, ότι η εξελικτική θεωρία ισχύει και για τους Κανονισμούς των Αγώνων, τα Συστήματα Ισοζυγισμού κ.ο.κ.
Σίγουρα υπάρχουν και εμβληματικοί αγώνες οι οποίοι επιβιώνουν και ακμάζουν χωρίς πολλές ιδιαίτερες αλλαγές, όπως πχ. το Sydney Hobart και το Fastnet, όπως υπάρχουν είδη όπως ο καρχαρίας και ο κροκόδειλος οι οποίοι επιβιώνουν στον πλανήτη μας επί εκατομμύρια χρόνια χωρίς σημαντικές αλλαγές.
Το παρών Vs το μέλλον
Ας συνοψίσουμε τα μέχρι τώρα συμπεράσματά μας με την ορθή τους σειρά:
1. Η ιστιοπλοΐα ως δραστηριότητα υπακούει στη Δαρβίνεια θεώρηση της εξέλιξης των ειδών και εάν δεν προσαρμοστεί θα εξαλειφθεί.
2. Το σύγχρονο περιβάλλον και τρόπος ζωής είναι τέτοιος που δεν ευνοεί την ανάπτυξη της ιστιοπλοΐας.
Το επόμενο ερώτημα είναι εάν μπορεί κάποιος να αναστρέψει τη ροή των πραγμάτων, όπως αυτή φαίνεται ότι διαγράφεται. Η απάντηση οφείλει να είναι θετική. Αλλά αμέσως εγείρονται άλλα θέματα όπως είναι για παράδειγμα, ποιος είναι αυτός ο φορέας ο οποίος θα προσπαθήσει να ανακόψει αυτήν την πορεία και ακόμα πιο σημαντικό ποιο θα είναι το όραμα αυτού του φορέα. Νομίζω όμως ότι δεν είμαι σε καμία περίπτωση ο κατάλληλος άνθρωπος για να αναφερθεί σε αυτά τα θέματα διότι σε κάθε περίπτωση αυτό που θα περιέγραφα δεν θα ήταν τίποτε άλλο πέρα από ένα προσωπικό όραμα το οποίο σίγουρα δεν έχει ούτε ελιτίστικη απόχρωση και βασίζεται στο γεγονός ότι όσο πιο διευρυμένη είναι η βάση τόσο σταθερότερο είναι το οικοδόμημα. Και ως προς την κρίση, τη θεωρώ ως ευκαιρία για τη διεύρυνση της βάσης και όχι ως πρόβλημα.
Mια βιωματική απάντηση;
Ενδεχομένως να υπάρχει μια βιωματική απάντηση στην παρακάτω ιστορία. Κυριακή 28 Αυγούστου στη Βολισσό της Χίου. Ώρα οκτώ το πρωί έχουμε ήδη λύσει. Η πρόβλεψη, η καλή μιλάει για 25 κόμβους αέρα με σπιλιάδες στα 29, η κακή αγγίζει τους 35. Πορεία για Κάβο Ντόρο και στη συνέχεια Βούλα, στο ΝΑΟΒ. Μετά τα Ψαρά, η θάλασσα στο βάθος φαίνεται να ασπρίζει, να κυλάει σαν ποτάμι. Είναι η στιγμή που συλλογίζεσαι όλους τους εναλλακτικούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσες να περάσεις το Κυριακάτικο πρωινό σου. Είναι η στιγμή που αναρωτιέσαι εάν θα έπρεπε να γυρίσεις πίσω. Μια γρήγορη ματιά, όλοι με σωσίβια, όλοι δεμένοι, όλα καλά. Βαθιά ανάσα και προχωράμε. Μετά « εν κύμα πελώριον, φουσκωμένον, εωσφορικόν, πλαταγίζον, ογκούμενον, ως να είχεν εισέλθει κι εκρύπτετο έσω αυτού το δαιμόνιον του μίσους, φαντάζονοιονεί υγρόν κήτος, προτείνον αφρούς αντί οδόντων λευκών, συνέλαβεν ως διά πελωρίας αρπάγης, από τήνπρύμνην και από την πρώραν, από την τρόπιν και από τας δύο πλευράς, το μικρόν σκάφος»2 την Κυματολήγη. Όμως πλέον δεν πειράζει. Η έξαψη της στιγμής υπερισχύει της συνειδητής σκέψης. Και η μόνη έγνοια είναι να πιάσεις το επόμενο πλανάρισμα. Ο αέρας από τις 110 μοίρες και το δρομόμετρο να φτάνει τους 18 κόμβους. Το σκάφος καταπίνει τα μίλια… Μεσάνυχτα έχουμε ήδη δέσει. Το μόνο που μένει είναι η γλυκιά, εσωτερική ικανοποίηση και η αδημονία για την επόμενη συνάντηση με το «πελώριον κύμα, λυσσωδέστερον των άλλων,…, μανιώδες παφλάζον, μετά ροίβδου φοβερού…, αναλαβόν δε αυτό τον αγώνα, ως νάέτρεφενατομικόν πάθος κατά του ελαφρού σκάφους, ελεεινού φελλού, περιφέροντος εν εαυτώ, προς τη συμφυείελαφρότητι του ξύλου, και την τρικέφαλονανθρωπίνην κουφότητα των ναυβατών». Τα ηθικό δίδαγμα της ιστορίας παραφράζοντας τη ρήση του Βολταίρου στο Candide ou l’ Optimisme: «Ο καθένας να ταξιδεύει το σκάφος του» (Il faut cultiver notre jardin / Il faut naviguer notre bateau). Αν όλοι έχουν τη διάθεση να το κάνουν τότε θα προσελκύσουν και άλλους και η πορεία του μέλλοντος της ιστιοπλοΐας μπορεί να αλλάξει. Ξεκινώντας από εμάς προς τα έξω και όχι από έξω προς τα μέσα. Πρέπει να λες τη λέξη «θάλασσα» και να λάμπεις με τέτοιο τρόπο που να σε ζηλεύουν οι άλλοι. Έτσι μόνο το ιστιοπλοϊκό τοπίο μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο, «με επιχειρήματα που μόνο η Άνοιξη καταλαβαίνει». Ο άνθρωπος είναι το μόνο είδος που μέχρι σήμερα έχει καταφέρει να ανατρέψει τον Δαρβίνο, ίσως να μπορέσει να το ξανακάνει και με την ιστιοπλοΐα ανοικτής θάλασσας.
•Το μέλλον του χώρου του yachting, από τον οποίο δεν μπορούμε εύκολα να απομονώσουμε την ιστιοπλοΐα ανοικτής θάλασσας και τους αγώνες, όπως αυτό παρουσιάζεται στην έρευνα αγοράς από την Ecorys η οποία διενεργήθηκε ύστερα από το European Boating Industry (EBI) διαγράφεται μάλλον ζοφερό και όπως σχολιάζει και ο editor του έγκριτου IBI ο χώρος πρέπει πρώτα να βοηθήσει τον εαυτό του.
•Στο ίδιο μήκος κύματος και η editor του Yachting World στο editorial του τεύχους του Απριλίου διακρίνει την πτώση του αθλήματος μετά τη γενιά των baby boomers. Το πιο σημαντικό όμως είναι το τι βλέπουμε εμείς γύρω μας. Και δυστυχώς δεν βλέπουμε ούτε νέους κυβερνήτες, ούτε νέα πληρώματα και σίγουρα ούτε νέους ιδιοκτήτες. Μόνο ανακύκλωση, εκεί που θα έπρεπε να έχουμε ανανέωση.
*WHO IS WHO
O Θάνος Ανδρόνικος είναι managing director της American Marine. Συγκαταλέγεται από τους πιο έμπειρους κυβερνήτες στην Ελλάδα με πληθώρα διακρίσεων σε σημαντικές διοργανώσεις τις τελευταίες 3 δεκαετίες. Διαθέτει βαθειά γνώση σε θέματα Ιστιοπλοΐας, Μετεωρολογίας και Ναυτικής τέχνης τα οποία μοιράζεται αφειδώς.
[Σημειώσεις]
1Το χωρίο αυτό βασίζεται στην θεματολογία του βιβλίου «Η νοητική αλληλουχία των πραγμάτων» του Γιώργη Παπανικολάου, όπως παρουσιάζεται στο ιδιαιτέρως ενδιαφέρον κείμενο περί της Οντολογική Προσέγγισης των Ορίων της Δαρβίνειας Εξελικτικής Θεωρίας του ιδίου.
2Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ναυαγίων Ναυάγια (1893)
